Een masterclass van Marie Rose Moro: een herwonnen paradijs

Door Nashwa Gawad

Marie Rose Moro is als professor verbonden aan de Unversité Paris. Reinout Graaff is werkzaam als psychiater, psychotherapeut en systeemtherapeut bij AIGR en was ooit in de leer bij Moro. Huub Beijers is als psycholoog, medisch-antropoloog verbonden aan De Einder in Utrecht en het Rotterdam Inclusivity-project.

De dag begon met een inleiding over etnopsychiatrie en haar bestaansgeschiedenis. De etnopsychiatrie is in de jaren zestig ontwikkeld door etnoloog en psychoanalyticus George Devereux. Het belangrijkste kenmerk van werken vanuit dit perspectief is de aanwezigheid van meerdere therapeuten in één kamer. Etnopsychiatrie is een denkrichting enerzijds van de metaculturele theorie, anderzijds de interculturele theorie. De metaculturele theorie beschrijft de universele functie van hoe cultuur functioneert overal ter wereld. De interculturele theorie beschrijft de diversiteit van culturen met ieder een eigen dragend en zingevend kader.

Het was een rijke dag vol informatie en casuïstiek. Voor dit beknopte verslag licht ik er een paar dingen uit. Als we werken met cliënten vanuit een andere context (zoals immigranten) zijn we culturele leefwerelden aan het vermengen tot een zingevend weefstuk of een kader met betekenissen en symbolen uit de cultuur van herkomst én de nieuwe cultuur. Dit weven heet metissage. In de therapeutische context wordt er ook gewoven. Ik kom met mijn cultuur, jij komt met jouw cultuur en samen maken we een mix. De therapeut heeft daar dus ook een actieve rol in.

Volgens Moro beschreef Winnicott dat er tijdens een ontmoeting een ervaring voelbaar is waar we met elkaar iets creëren. Moro gaat daarop verder en geeft aan dat als we in een therapie spreken over iemands familie, moet er eerst ook gesproken worden over het ‘wij’ van de therapeut en de client. In deze ‘wij’ zit het spreken over ‘jij’ en het ‘mij’ van de cliënten én de therapeuten. De therapeuten moeten ook over zichzelf kunnen spreken, over welke metaforen, beelden en verhalen naar boven komen. Daarnaast moeten we de woorden en de logica van de familie accepteren om gezamenlijk verschillende verhalen te kunnen creëren.

Wanneer we in staat zijn om verhalen te vinden en te ontdekken van het leven vóór, tijdens en na de migratie én er ook ruimte is voor dromen, namelijk de verhalen van hoop voor de toekomst, dan creëren we samen een paradijs. Het is belangrijk dat wanneer we werken met cliënten vanuit een andere context, we als therapeut niet te snel maar één verhaal vormen over de cliënt. Een enkel verhaal kan namelijk onze perceptie vervormen, waardoor ons begrip en empathie beperkt zal worden. Het gaat dus om het vormen van meerdere verhalen ‘Many stories matter’.

De sprekers verwezen ook naar het begrip multi-storied van Epston en White. We hebben allen veel verhalen in ons. Daarnaast is Moro geïnspireerd door schrijfsters zoals Alice Walker en Chimamanda Ngozi Adichie. De Amerikaanse schrijfster Alice Walker schreef over haar Zuidelijke familieleden die naar het Noorden waren verhuisd. Walker introduceerde hen in haar boek over het Zuidelijke leven dat ze achter zich hadden gelaten: 'Ze zaten bij elkaar, het boek lezend, luisterend terwijl Walker het boek voorlas en een soort paradijs werd herwonnen.' Chimamanda Ngozi Adichie schrijft dat wanneer we het ‘enkelvoudige verhaal’ verwerpen, we beseffen dat er nooit een enkel verhaal is over welke plaats dan ook en dat we dan een “paradijs” zullen ontdekken. Adichie zegt dat als we alle verhalen over een plek kennen we de plek pas kunnen begrijpen.

Het was een leerzame masterclass, waar ironisch genoeg, door de taalbarrière, af en toe verhalen verloren gingen. Maar de stralende en zoekende ogen van Moro spraken boekdelen.

Lees hier de terublik op het NVRG-congres Inclusion & Fusion