Systeemtherapeuten onderzoeken wat werkt bij KOOS in Utrecht

Door Foke van Bentum

Kunnen jullie iets vertellen over KOOS?

Jessica: KOOS Utrecht biedt aanvullend specialistische jeugdhulp aan gezinnen met kinderen van 0-18 jaar. We zijn een netwerkorganisatie, waarbij verschillende partijen samenwerken (jeugdzorg, ggz, gehandicaptenzorg). KOOS werkt aanvullend op het wijkteam, samen met gezinnen, maar ook met belangrijke anderen, zoals de buurman of oma. Daarnaast heeft KOOS een netwerk van partners in de wijk. Daardoor kennen we de scholen en de huisartsen en weten we elkaar makkelijk te vinden. Er wordt ook veel samengewerkt met het buurtteam en waar nodig hulp toegevoegd op de hulpverlening die het buurtteam in gang heeft gezet. KOOS heeft een aantal vrijgevestigde praktijken gecontracteerd. Zij zijn ook een belangrijke partner in de wijk. Elke wijk waar KOOS actief is, heeft een KOOS-team, dit wordt een ‘basecamp’ genoemd.

Sanne: Het mooie aan KOOS is dat we echt samen kijken met het gezin hoe we kunnen begrijpen dat  het gaat zoals het gaat. Bij beeldvorming wordt altijd het gezin en de context meegenomen. We starten samen met het gezin, zonder een richting vanuit een protocol. We kijken steeds samen met het gezin naar aanknopingspunten voor een volgende stap.

Wat is FITS ook alweer en hoe hangt het samen met hoe jullie werken?

Sanne: FITS staat voor Feedback Informed Therapy in Systems. KOOS is een lerende organisatie en daar past FITS heel goed bij. Bij de toepassing van FITS worden feedbackvragenlijsten (routine outcome monitoring en client directed outcome informed (CDOI)) afgenomen en besproken (Van Hennik e.a., 2018). Doordat gezinnen deze vragenlijsten invullen, kun je direct leren en reflecteren op wat goed werkt. En als het niet lukt, kunnen we direct bespreken wat we anders kunnen doen.

Jessica: We werken met het systemisch kompas (Van Hennik, Limpens en Römer 2021).  Dit helpt ons om samen met het gezin stap voor stap in gezamenlijke afstemming een weg te vinden die kan bijdragen aan de gewenste verandering. De gezinnen zijn als het ware onze co-onderzoekers. Het systemisch kompas helpt om dit stap voor stap afgestemd te doen, wat meer kans geeft op een gezamenlijk gedragen plan. Er ligt overigens nog de wens om met spiegelgesprekken te gaan werken: door middel van een reflecting team met ouders, zodat zij vanaf het begin meedenken.

Hoe past de SCORE-15 in jullie werkwijze?

Sanne: SCORE staat voor Systemic Clinical Outcome and Routine Evaluation. Het is een vragenlijst, oorspronkelijk ontwikkeld door professor Peter Stratton en collega’s van de Association for Family Therapy and Systemic Practice in Engeland. Het is een zelfrapportagevragenlijst over gezinsfunctioneren en inmiddels een betrouwbare en valide index gebleken voor therapeutische verandering (Hinfelaar 2022). 

Jessica: De SCORE-15 is een van de middelen om met het gezin in gesprek te komen over de resultaten van wat we doen en of zij dat ook zo zien. We gebruiken dit naast CDOI, dat weer bestaat uit ORS en SRS. Dat zijn beiden momentopnames over hoe iedereen vindt dat het met het aangemelde kind gaat aan het begin van de sessie (ORS) en hoe iedereen de sessie heeft ervaren (SRS). CDOI komt uit de oplossingsgerichte gezinstherapie (Duncan et al., 2004). In de SCORE-15 kunnen alle gezinsleden buiten de sessies om vragen beantwoorden. Het mooie is dat als iedereen dit gedurende een bepaalde tijd invult, je overeenkomsten en verschillen ziet over een bepaalde periode. Zo gebruiken we verschillende conversation tools als ingang voor het gesprek. Elke 5e sessie, de evaluatiesessies met het gezin, worden opgenomen en besproken in intervisie. Naar aanleiding daarvan schrijft de systeemtherapeut een brief aan het gezin.

Wat houdt jullie onderzoek in?

Sanne: Ons onderzoek houdt in dat acht systeemtherapeuten van verschillende basecamps volgens deze methode gaan werken. De ervaringen die we verzamelen nemen we mee in een praktijkonderzoek. Dus: FITS, in combinatie met CDOI (ORS, SRS) en de SCORE-15. Doel van het onderzoek is tweeledig: ten eerste willen we meer zicht krijgen op wat werkt voor gezinnen die bij KOOS in behandeling zijn. Ten tweede willen we onderzoeken wat het oplevert voor KOOS om op deze manier te werken. De systeemtherapeuten die meedoen aan het onderzoek verzamelen de gegevens van zo’n 20 trajecten. Onderdeel van deze gegevens zijn de reflectiebrieven aan het gezin Deze kwalitatieve input coderen we, we halen er thema’s uit. Onze hypothese is dat deze manier van werken, los van de inhoud, op zich al effectiever is, omdat je mensen meeneemt en zeggenschap geeft in elke stap van de behandeling. We worden tijdens het onderzoek begeleid door Robert van Hennik, die alle acht systeemtherapeuten heeft getraind in het werken met FITS.

Is er nog iets dat jullie willen noemen?  

Jessica: Wat wij graag nog willen vermelden, is dat alle behandelaren bij KOOS volledig gelijkwaardig zijn aan elkaar. Ieder BASEcamp heeft systeemtherapeuten en daarnaast psychologen, orthopedagogen, psychomotorisch therapeuten, en een verpleegkundig specialist of psychiater Er is geen sprake van een regiebehandelaar, wel is er een dossierhouder. De behandelaren zijn samen verantwoordelijk voor een traject. We werken met een ‘denk – en doe-kader’, waarbij zowel het proces als de inhoud van de behandeling wordt geëvalueerd. Gelijkwaardigheid is dus een principe dat je overal bij ons terugziet: richting de cliënt en tussen de behandelaren onderling.

Sanne Spronk en Jessica Willems werken bij KOOS Utrecht. Sanne is systeemtherapeut en GZ-psycholoog, Jessica is systeemtherapeut en orthopedagoog-generalist.

Literatuur

Duncan, B.L.; Miller, S.D. & Sparks, J.A. (2004). The heroic client; A revolutionary way to improve effectiveness through client-directed, outcome-informed therapy.

Hennik, R. van, Strijbosch, E., Doorn, C. van, Lange, R. de, Overveld, T. van & Szablewski, M. (2018). Praktijkgericht onderzoek naar de navigatie van de systeemtherapeutisch werker op basis van feedback, improvisatie en collaboratief leren. Systeemtherapie, 30(4), 142-157.

Hennik, R. van, Limpens, V. & Römer, M. (2021). Het systemisch kompas - Samenwerken, afstemmen en koers uitzetten in het veranderproces van systeemtherapie, supervisie en opleiding. Systeemtherapie, 33(1), 101-117.

Hinfelaar, M. (2023). SCORE-15 app in systeemtherapie en praktijkonderzoek. Systeemtherapie, 35(2), 111-113.