Ouders nomineren Kathelijne van Dongen voor Jan Mokkenstormprijs

Kathelijne van Dongen tijdens haar presentatie op het NVR-congres in Duitsland

Door Foke van Bentum

Jan Mokkenstormprijs, wat is dat in het kort?

De Jan Mokkenstormprijs is een aanmoedigingsprijs voor een praktijkvoorbeeld dat heeft bijgedragen aan het terugdringen van zelfdoding in Nederland. Er zijn in totaal nog drie genomineerden in de race, de uitreiking vindt plaats op 7 september tijdens de Wereld Suïcide Preventieweek 2023 (4 tot en met 10 september). Naast Kathelijne zijn ook systeemtherapeuten NVRG Bianca Jannink en Janke Versteeg genomineerd voor hun verdiepende training suïcidepreventie bij jongeren​. Lees hier meer over de nominaties. 

Kathelijne, wat heb je precies ontwikkeld?

Suïcidaliteit bij een jongere heeft gevolgen voor alle gezinsrelaties en het systeem waar de jongere deel van uitmaakt. Wanneer emoties zo intens zijn, is een veilig thuis en een stevig anker de basis om weer gemoedsrust en vertrouwen te krijgen: vertrouwen in jezelf en vertrouwen in anderen. Een risicofactor bij suïcidale adolescenten is meestal het gebrek aan verbinding met anderen. Belangrijke beschermende factoren zijn een goede ouder-kindrelatie en een ondersteunend sociaal netwerk. Het gevoel erbij te horen.

LUMC Curium is hét academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie en is onderdeel van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Het centrum biedt diagnostiek en behandeling aan kinderen en hun gezin bij (meervoudige) psychiatrische stoornissen. Binnen LUMC Curium waren er al oudergroepen Geweldloos Verzet, maar deze werden niet toegepast specifiek voor het onderwerp suïcidaliteit. Ik heb een oudertraining ontwikkeld die specifiek gericht is op ouders van jongeren met suïcidaal gedrag, en gebaseerd op de principes van bewezen effectieve interventies: Verbindend Gezag, Geweldloos Verzet en Dialectische Gedragstherapie (DGT).

Ouders van jongeren met suïcidaal gedrag hebben behoefte aan begeleiding om weer in verbinding te komen met hun kind. Tijdens de oudertraining leren zij vaardigheden om de eigen gevoelens van machteloosheid te verminderen, en omgaan met de suïcidaliteit van hun kind. Ook vinden zij steun bij andere ouders, ervaringsdeskundigen en het eigen netwerk.

De jongeren volgen een DGT traject, de ouders worden uitgenodigd voor de oudergroep. In de systeemtherapie komen de ouders, de jongere en broers en zussen samen om te werken aan wat ze geleerd hebben, de communicatie te verbeteren en negatieve interactiepatronen te doorbreken.

Over de opzet van deze oudertraining en het onderzoek dat ik deed, schreef ik mijn eindscriptie 'Samen helen' voor het opleidingstraject tot systeemtherapeut bij het Lorentzhuis. Ook maakte ik een podcast ‘Professional vanuit je hart’ met Mascha Struijk over Verbindend zag bij suïcidaliteit.  Een artikel over de uitkomsten van mijn onderzoek verscheen in Maart 2023 in tijdschrift Kind en Adolescent Praktijk.

Kun je iets vertellen over de resultaten?

Uit resultaten van onderzoek naar de eerste pilotgroep blijkt dat de relaties in het gezin hechter zijn geworden, er is minder strijd en meer open communicatie, meer samenwerking, moeilijke onderwerpen worden besproken en er is meer begrip, steun en bevestiging. Bovendien melden ouders die stelling namen tegen het zelfbeschadigende gedrag dat het gedrag is gestopt. Alle ouders uit de pilotgroep rapporteerden dat zij aan het einde van de training meer zelfvertrouwen hadden gekregen en beter in staat waren met het gedrag van hun kind om te gaan. In de oudergroepen die na deze pilot de training hebben gevolgd, zijn vergelijkbare resultaten geboekt. Inmiddels zijn er 9 oudergroepen geweest en meer dan 60 families hebben deelgenomen. Een vernieuwend vast onderdeel van de oudergroep is dat ervaringsdeskundige ouders en jongeren meedoen aan de groep. Hier halen de ouders veel steun, hoop en kracht uit.

Ouders zijn zo enthousiast over de training dat ze me hebben voorgedragen voor de prijs. Dat is natuurlijk heel eervol, maar het belangrijkste vind ik dat er meer aandacht komt voor het betrekken van ouders en netwerk bij het onderwerp suïcidaliteit. Dat lukt aardig. Inmiddels geef ik ook lezingen samen met ervaringsdeskundige ouders en jongeren die aan het traject hebben deelgenomen. Zie de Youtubevideo van het wereldwijde NVR congres in Duitsland van mei 2023, waarin twee vaders en een dochter hun persoonlijke verhaal vertellen. De ervaringsdeskundige ouders die hebben meegedaan aan de oudertraining werken nu ook mee aan nieuwe trainingen, waarbij ze ouders bemoedigen met hun persoonlijke verhaal. Er is samenwerking met 113 en andere netwerkpartners opgezocht om de training verder te verspreiden in Nederland. Ook is er subsidie aangevraagd bij voor vervolgonderzoek. We werken samen met Haim Omer, de grondlegger van het gedachtegoed Geweldloos Verzet. En betrekken experts uit Nederland, Hans Bom en Eliane Wiebenga, de 'vader en moeder' van Verbindend Gezag.

We hoorden dat je inmiddels ook connecties hebt in de kunstwereld?

Dat klopt! Het kunstproject Stille Strijd (Saskia Stolz) vraagt aandacht voor het groeiend aantal zelfdodingen onder jongeren. Vanaf maandag 21 augustus 2023 tot en met 28 augustus is het kolossale en kleurrijke kunstwerk Stille Strijd te zien op de Beestenmarkt in Leiden. Tijdens de opening in Leiden gaf ik een toelichting op het onderwerp zelfdoding. Ook Zoë, een van de jongeren uit mijn groepen, was aanwezig. Zij, haar vader Steven en Ed, de vader van Thiara, een andere jongere die heeft meegedaan aan het programma, gaan met mij mee door het land heen om lezingen te geven en dan delen zij ook hun persoonlijke verhaal. We zijn een vast kwartet aan het worden!

Het standbeeld van een in elkaar gedoken jongen staat symbool voor de innerlijke strijd die veel depressieve jongeren voeren. Het beeld is van verre zichtbaar door zijn grote afmeting van zo’n 2,5 meter hoog en 4 meter lang en zijn felle gele kleur. Het kunstwerk stond eerder in Amsterdam en Haarlem en gaat na 28 augustus verder rondreizen naar andere gemeenten.