Leden informeren leden: Fariba Rhmaty

Fariba, de afgelopen maanden is er wereldwijd veel aandacht voor machtsongelijkheid, racisme en discriminatie. De mensen die hiermee te maken krijgen in hun dagelijks leven, komen ook in de spreekkamers van relatie- en gezinstherapeuten. Daarom wilden we in deze nieuwsbrief graag aandacht besteden aan cultuursensitiviteit en hebben we jou voor dit interview benaderd. Kun je uitleggen wat transcultureel werken precies inhoudt?

Transculturele therapie is geen methodiek, geen specialisatie of ondersteuning maar een basisuitgangspunt. Het is een term die etniciteit en religie overstijgt, een manier van werken. Eigenlijk moeten alle systeemtherapeuten transcultureel kunnen werken. Het wordt als methode, als iets extra’s, gezien maar dat is niet terecht.

Elke cliënt en elk systeem is uniek. Elke cliënt en elk systeem vraagt een andere aanpak, een ander soort aandacht van je. Of het nu gaat over gender, religie, regionale setting, sociale klasse, noem maar op: we hebben allemaal elke dag met heel veel verschillende culturen te maken. Er is niet één methodiek die je op elke persoon en alle gezinnen kunt toepassen. Daarom ben ik van mening dat transcultureel werken een competentie is, waarover elke systeemtherapeut moet beschikken. 

Ik geef veel les, aan zowel studenten als professionals, en mensen willen graag een protocol, een methodiek. Want dat geeft het idee van houvast. Maar binnen een stad kunnen twee gezinnen met precies dezelfde afkomst en religieuze achtergrond, dezelfde gezinssamenstelling en dezelfde sociale klasse, die daar al 30 jaar naast elkaar wonen, toch een totaal andere cultuur hebben!

Als systeemtherapeut moet je dat onderzoeken: wie heb je voor je en waar heeft het systeem behoefte aan? Wat vinden de mensen belangrijk, wat zijn normen en waarden binnen het systeem, hoe is de onderlinge communicatie, welke dagelijkse rituelen hebben de systeemleden? Al die dingen vormen je. Cultuur is zoveel meer dan etniciteit, religie of huidskleur.

Eigen rugzak

Kennis hebben over en inzicht hebben in de eigen cultuur is niet alleen belangrijk voor hulpvragers maar net zo van belang voor therapeuten. Als professional moet je ook weten wat er in jouw ‘rugzak’ zit. Bijna 70% van de mensen die in de hulpverlening werkt, heeft in haar/zijn leven iets mee gekregen dat ertoe bijdraagt dat ze hulpverlener zijn geworden. Wat is dat? Wat zijn je eigen heilige huisjes?

Willen we onze cliënten goed kunnen helpen, dan moeten we ons bewust zijn van ons eigen referentiekader, onze eigen rugzak. Hoe jij denkt over religie, etniciteit, sociale klasse, verschillen tussen inwoners van de Randstad en inwoners van Zeeland of Drenthe bij wijze van spreken, bepaalt hoe je je cliënten tegemoet treedt en helpt.

Transcultureel systemisch denken en handelen, betekent niet alleen nieuwe dingen leren maar vooral ook ideeën, opvattingen en meningen, durven loslaten. Als je je bewust bent van je eigen rugzak en heilige huisjes, dan ben je in staat om in een therapeutische relatie de invloed van je eigen culturele bagage en heilige huisjes op die relatie te herkennen. Dan pas kun je die parkeren en echt naar cliënten kijken. En dan pas kun je een brug slaan naar hen en hun problemen.

Als je in je eigen rugzak kijkt, kun je ook lastige stukken tegenkomen. In de leertherapie is daar wel aandacht voor natuurlijk, maar om onszelf hier dagelijks bij elke cliënt van bewust te zijn, vinden we moeilijk. Het is echter wel noodzakelijk.

Geen lineair concept

We hebben graag een duidelijk concept, zoals in het Westen gebruikelijk is. Als we stap A doen dan leidt dat naar B en bereiken we ons doel bij Z. Dat geeft zekerheid. Bij transculturele systeemtherapie hebben we niet zo’n lineair en conceptueel houvast. Daar ben je als therapeut zelf het concept. En natuurlijk heb je literatuur en onderzoeken, antropologische en transitionele behandelmodellen. Er zijn instrumenten en die zijn belangrijk maar daarnaast vraagt transcultureel werk van je dat je je kwetsbaar durft op te stellen, zekerheid kunt loslaten. In de eerste plaats ben je mens. Net als je cliënt. En daar ontmoeten we elkaar.

Als je terugkijkt naar de afgelopen 25 jaar, zie je dan een ontwikkeling?

Eigenlijk behoor ik tot de tweede generatie binnen de NVRG die met dit onderwerp bezig is, Nel Jessurun en Marjon Arends behoorden tot de pioniers. Het is een onderwerp dat al 25 jaar speelt, maar nog steeds niet vanzelfsprekend is.

De vraag "waarom lukt het niet om cliënten langer dan 5 of 6 gesprekken binnenboord te houden, terwijl mijn collega-therapeuten en ik daar wel enorm ons best voor doen?" was het startpunt voor mij. Te vaak lopen behandelingen spaak op verschillen tussen cliënt en hulpverlener. Er wordt dan simpelweg geen of te weinig rekening gehouden met verschillende leefwerelden en sociale culturele systemen.

Ik ben methodieken gaan ontwikkelen, bijvoorbeeld voor Turkse of Marokkaanse vrouwen die aan depressie leden maar niet de juiste hulp kregen. Een grote stap was het opzetten van onze opleidingen. In 2006 hebben we het CTTO opgericht. Vervolgens zijn we met een aantal collega’s en een aantal van onze afgestudeerde studenten in 2014 onze eigen ggz-poli begonnen. Door deze poli proberen we de ggz van binnenuit cultuursensitiever te maken.

Verdient blijvende aandacht

We hebben zoveel verschillende cliënten en gezinnen in behandeling als NVRG-leden! Daarom is het belangrijk om dit thema onder de aandacht te blijven brengen.

Wil je meer over cultuursensitief werken weten? Kijk dan bijvoorbeeld eens op de site van AKWA GGZ, daar is begin september een nieuwe werkkaart Cultuursensitieve diagnostiek toegevoegd en je vindt er een artikel over cultuur als onderschatte factor in psychodiagnostiek.