Leden in beeld: Nel Jessurun

Nel, allereerst van harte gefeliciteerd met je benoeming tot lid van verdienste!

Dank je, ik was aangenaam verrast! Ik ben niet zo’n onomstreden lid namelijk want ik vertel al 40 jaar hetzelfde verhaal, dat ik de vereniging een wit bolwerk vind. Dat valt niet altijd in even goede aarde. Dus ik was erg geroerd door de benoeming en wat er gezegd werd tijdens de ALV.

Jarenlang heb ik me ingezet om het transculturele gedachtegoed een integraal onderdeel te laten worden van de programma’s en thema’s die spelen binnen de vereniging. Eigenlijk geloof ik namelijk helemaal niet in transculturele hulpverlening. Ik zou willen dat alle hulpverlening transcultureel is! Vanuit de basis. Niet als ‘extra’.

Alles wat je doet, is doordrongen van je afkomst, je cultuur, rituelen. Dat geldt voor iedereen. Niet alleen voor migranten. Ik heb hard gewerkt om dat voor het voetlicht te brengen.

Wakker schudden

Er lijkt wel iets te veranderen de laatste tijd, mede door #BlackLivesMatter. Wereldwijde bewegingen zetten wel iets in gang. Dat was in het begin ook zo met de vrouwenbeweging, de Dolle Mina’s waar ik nauw mee verbonden was.

In die tijd ben ik gaan inzien dat het woord feminisme voor zwarte vrouwen een andere betekenis had dan voor witte vrouwen. Die laatste groep vocht vanuit een meer bevoorrechte positie voor vrouwenrechten en ze hechtten waarde aan andere dingen. Voor hen was autonomie belangrijk, en zelfbeschikkingsrecht. Voor zwarte vrouwen ging feminisme over gemeenschapsgevoel en overleven. En speelde religie een belangrijke rol bijvoorbeeld.

Hoe dan ook, je hebt mensen nodig die de boel wakker schudden. En dat gebeurt nu met de #BlackLivesMatter beweging ook weer.

Je geeft aan dat de NVRG een “wit bolwerk” is. Bedoel je daarmee dat er (te) weinig diversiteit is onder de leden van de vereniging?

Nee, niet alleen dat. Het geldt over de hele linie. Het programma van de vereniging, thema’s en bijeenkomsten spreken systeemtherapeuten of systeemtherapeutisch werkers met een andere culturele achtergrond vaak niet aan. Ze herkennen zich niet genoeg in de vereniging. Dus worden ze geen lid. En zo houden we de situatie in stand. En dat is jammer. We zouden meer moeten starten vanuit de vraag ‘wat kunnen wij doen om te zorgen dat de vereniging jou wel aanspreekt?’

Het is lastig om helder te krijgen wat we kunnen doen. Deels is het namelijk een maatschappij-breed thema: overal en in alle zorg moet een gevoeligheid komen voor cultuursensitief werken. Wat ook een rol speelt, is, als ik de vergelijking maak met het CTTO, dat bij ons de hele staf gemengd is. Dat trekt studenten van diverse achtergronden aan.

Als je dat doortrekt, zouden we bij de NVRG niet alleen moeten kijken naar een enkele studiedag of sectie, maar verenigingsbreed: naar de commissies, de secties, het bureau, het bestuur, congresprogramma’s, literatuur…alles! Hoe integreren we cultuur? Hoe zorgen we dat iedereen zich thuis voelt bij ons?

Bewustwording en beleving

Ik doe wel eens een oefening met studenten, dan moeten ze drie concentrische cirkels maken. De binnenste cirkel is jouw persoonlijke cirkel. En dan vraag ik: hoeveel mensen met een andere cultuur bevinden zich in jouw persoonlijke cirkel? Soms is dat helemaal niemand. Dan zien studenten alleen mensen met een andere achtergrond in de supermarkt, bij wijze van spreken. Maar als je daar nooit over nagedacht hebt, zie je het niet.

Je wordt niet vanzelf zomaar cultuurgevoelig. En het is ook niet iets dat je kunt leren door een boek te lezen. Je moet het ervaren. Je kunt het alleen ondergaan in het contact met de vreemde ander. Ik heb daarover het artikel ‘Kan wit ook een beetje zwart zijn?’ geschreven, samen met Marjon Arends.

Ik wil maar zeggen: alleen de vereniging, of het bureau of het bestuur kan niet méér diversiteit bewerkstelligen. Het is een kwestie die breder speelt, in de maatschappij.

Toch zie ik wel een positieve verandering ontstaan. We hebben laatst de supervisorenstudiedag gehad met Ramón Karamat Ali en Tonny van der Steen en daar voelde ik een andere sfeer dan op eerdere bijeenkomsten. Dat heeft mogelijk te maken met de aandacht die er nu wereldwijd is, maar misschien ook met hoe de docenten zich presenteerden. Zij brachten het heel persoonlijk. Ze vertelden hoe nerveus ze waren om het onderwerp etniciteit aan te kaarten en lieten zien hoe dichtbij het thema voor hen kwam. Ze waren zich bewust dat het pijnlijk kan zijn om over te praten. Daardoor ontstond een bedachtzame sfeer en waren deelnemers opvallend open, vond ik.

Zie je jezelf als voorvechter?

Jawel, maar ik ben bijna 80 en ik hoop dat anderen het stokje gaan overnemen. Ik heb ook altijd andere mensen naar voren geduwd. Niet dat ik moeite heb met aandacht, maar ik heb collega’s aangemoedigd zich uit te spreken.

Het ging mij niet alleen over het op de barricades staan maar om anderen ook te enthousiasmeren voor het integreren van transcultureel werken. Want alleen samen kun je een verandering bewerkstelligen.

Ik heb bijvoorbeeld in 2010 het boek Transculturele Vaardigheden voor therapeuten geschreven, en ik schreef het echt voor mijn collega-therapeuten. Veranderingen die wij teweeg willen brengen bij cliënten, kunnen niet zonder systemisch denken. Je kunt het transculturele en het systemische niet loskoppelen. Het lineaire denken past niet. Je moet oog hebben voor verschillende lagen en samenhang en nuances.

Toekomst

Weet je, ik kan misschien niet zeggen dat ik geslaagd ben, maar wel dat ik keihard m’n best gedaan heb. En dat blijf ik doen. Soms denk ik wel ‘waarom zou ik?’ maar het heeft mij ook veel gebracht.

De Henny Verhagenprijs [in 2006, lees hier een artikel in Systeemtherapie], bijvoorbeeld, die kennen niet zo veel mensen maar dat is een prijs vanuit de vrouwenhulpverlening. Daar was ik wel erg vereerd mee. En nu deze benoeming, de woorden van collega’s in het filmpje tijdens de ALV. Ja, dat was een mooie verrassing.

Als afsluiting: het gaat niet om het transculturele omarmen als iets bijzonders, het gaat om je totale communicatie. Het is interesse in die ander en ook een soort nederigheid: ‘vertel mij hoe het is om jou te zijn’. Dat is het startpunt voor alle contact en alle relaties. Niet alleen in de spreekkamer met een cliënt maar ook in het contact met je collega’s, met andere NVRG-leden, privé.  

Meer lezen?
Een aantal artikelen van Nel Jessurun vind je hier op de site van het CTTO.

In 2018 heeft Nel samen met Roxanne Warring het boek Verschillen Omarmen, Transcultureel systemisch werken geschreven.

Het boek Transculturele vaardigheden voor therapeuten, een systeemtheoretisch behandelmodel verscheen in 2010.